Bí quyết soạn lời dẫn vào bài học môn Ngữ văn của cô giáo vùng cao

Hoài An

Điều hành viên
Thành viên BQT
#1
Lời dẫn có sự dụng công, đầy sáng tạo mới lạ chính là quá trình định hướng sư phạm và dẫn dắt hoạt động tích cực của học sinh vào một thế giới có đối tượng - thiết lập một dòng liên tưởng cảm xúc, mở ra một dự cảm khái quát cho những hình dung tưởng tượng nghệ thuật của học sinh.

Dưới đây là chia sẻ của cụ về một số phương pháp dạy học giúp học sinh chuyên tự nhiên học tốt môn Ngữ văn.


Khi lời dẫn vào bài kết thúc, tức thời nó đưa học sinh trở về với bầu không khí của thực tại và đồng thời làm dấy lên những cảm xúc mới mẻ, sự hào hứng trước vấn đề đặt ra hé mở sẽ được giải quyết trong bài học.

Thực chất , ý nghĩa của việc làm này là xác định một tâm thế, một "phản xạ định hướng" cần thiết cho học sinh để vào bài học mới


Thứ nhất là, tạo ra ấn tượng lạ của lời dẫn vào bài từ nội dung kiểm tra các kiến thức cũ.

Thông thường khi lên lớp, việc làm đầu tiên là ổn định lớp - kiểm tra sĩ số. Sau đó kiểm tra bài cũ rồi dẫn vào bài mới.

Và nội dung kiến thức cũ mà chúng ta kiểm tra thường là kiến thức của những bài liền trước đó.

Nhưng theo chúng tôi, đôi khi giáo viên có thể linh hoạt thay đổi một chút về nội dung kiến thức mà chúng ta kiểm tra.

Có nghĩa là giáo viên có thể kiểm tra về kiến thức trong những bài các em đã học ở lớp trước, ở cấp trước. Tất nhiên việc làm này có liên quan và hỗ trợ đắc lực cho việc dẫn vào bài mới của chúng ta.

Chẳng hạn: Dạy Mời trầu của Hồ Xuân Hương, giáo viên có thể kiểm tra bài cũ bằng câu hỏi: Em nào có thể đọc thuộc một số câu ca dao, tục ngữ (hoặc hát một đoạn trong một bài dân ca) có hình ảnh miếng trầu và cách mời trầu ?

Hay như khi dạy bài Tây tiến của Quang Dũng, giáo viên có thể kiểm tra bài cũ bằng câu hỏi: Em nào có thể đứng tại chỗ, đọc thuộc cho thầy (cô) và cả lớp nghe lại một đoạn trong bài "Đồng chí" của Chính Hữu mà các em đã được học ở lớp 9?...

Với những câu hỏi như thế, chắc chắn thầy (cô) sẽ hâm nóng được bầu không khí của giờ học, tạo được những xáo động nho nhỏ trong thẳm sâu kí ức, thức dậy những tư duy của học sinh ngay từ những phút đầu giờ.

Học sinh sẽ phải vận dụng trí nhớ để nhớ lại những kiến thức cũ, từ đó có ý thức chủ động trong giờ học, có tư tưởng tích cực rằng mình phải là trung tâm của việc học, phải động não, phải năng động.

Và hơn nữa nội dung của những câu trả lời kia sẽ rất thuận lợi cho thầy, cô dẫn vào bài mới từ sự liên tưởng so sánh (bước đầu tạo cho học sinh thấy được những mới lạ, độc đáo của bài mới sẽ học).

Thứ hai: Ngôn ngữ của lời dẫn vào bài phải là ngôn ngữ tràn đầy những định ngữ. Nó là thứ ngôn ngữ giàu hình ảnh, có sức gợi; là thứ ngôn ngữ có thể làm "kinh động" đến tâm hồn đang phẳng lặng, thái độ đang thờ ơ của học sinh.

Một phương pháp khá đơn giản và dễ làm, lại có hiệu quả cao khi dẫn vào bài là giáo viên có thể đưa thêm vào những định ngữ, phụ chú sau tên tác phẩm như:

"Tôi yêu em" - viên ngọc vô giá của kho tàng thi ca Nga"; "Tống biệt hành "- sự thăng hoa đột xuất của ngòi bút Thâm Tâm"; "Đây thôn Vĩ Dạ"- một bài thơ trong trẻo và đầy bí ẩn"; "Việt Bắc"- khúc trữ tình chính trị xuất sắc - một thứ men say có sức ngấm sâu vào nhiều thế hệ độc giả"; "Chí Phèo"- một nỗi ám ảnh về số phận người nông dân Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám...

Cách thêm vào những định nghĩa như trên thực ra đã bao hàm một nhận định khái quát về tác phẩm mà trong quá trình đọc hiểu, giáo viên sẽ dẫn học sinh làm sáng tỏ. Ấn tượng ban đầu này sẽ giúp học sinh tò mò, hứng thú tìm hiểu với tâm lý:

Có thực như vậy không? Tại sao lại có thể nhận định như thế? Vậy là giáo viên đã làm được công việc cần thiết đầu tiên của giờ đọc văn là hướng sự chú ý của các em vào tác phẩm.

Ví dụ: Dẫn vào tác phẩm Chí Phèo của nhà văn Nam Cao, thay vì những lời giới thiệu đơn giản và máy móc, giáo viên có thể dùng câu chữ có tính chất văn chương và có sức tác động sâu như:

Nam Cao là nhà văn đến với văn đàn hiện thực phê phán khá muộn nhưng đã sớm tìm cho mình một lối đi riêng. Ông đã biết lách ngòi bút của mình vào chỗ da non nhất của lòng người để từ đó bật lên những tiếng tơ đàn thánh thiện.

Chí Phèo là một tác phẩm tiêu biểu cho lối viết ấy. Tác phẩm được đánh giá là "Một thứ quả lạ của một phong cách chín ngay từ đầu"... Nếu Nam Cao được coi là "Nhà văn của nông dân" cùng với Ngô Tất Tố thì trước hết là vì ông có "Chí Phèo".

Và đôi khi giáo viên cũng có thể mượn những câu chữ như thế ở những câu thơ, những lời nhận xét đánh giá của các nhà nghiên cứu, của các nhà thơ khác.

Chẳng hạn, có thể bắt đầu lời dẫn vào bài Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm bằng những câu viết của Phùng Quán" về Hoàng Cầm và Bên kia sông Đuống như:

"Trên thế gian có nghìn nhà thơ lớn.

Trên thế gian có nghìn dòng sông lớn".

Nhưng chỉ có một dòng sông nhờ thơ mà vang vọng, nhờ thơ mà vinh danh. Đó là con sông Đuống quê anh mà anh xót xa như bàn tay rụng".

Một ví dụ khác: Ta có thể bắt đầu lời dẫn vào Vội vàng của Xuân Diệu bằng một câu nói nổi tiếng của Anhxtanh: "Nếu đi ngang với vận tốc thì tháng ngày sẽ trở nên vĩnh cửu", hay bằng chính một câu nói của Xuân Diệu: " Thời gian chỉ là sự cử động. Nếu tôi đứng - nếu máu tôi ngừng ... thời gian của tôi không còn nữa ".

Với Đây thôn Vĩ Dạ của Hàn Mặc Tử chúng ta có thể dẫn vào bằng một câu nói rất nổi tiếng của Pôn Valêri: "Cái đẹp làm ta tuyệt vọng" hoặc vào bài bằng cách so sánh để chỉ ra sự độc đáo, khác biệt của Hàn so với những nhà thơ nổi tiếng khác trong phong trào thơ Mới: Xuân Diệu - nhà thơ Mới nhất, Nguyễn Bính - nhà thơ quen nhất, Hàn Mặc Tử - nhà thơ lạ nhất...

Từ thực tế giảng dạy chúng tôi thấy rằng, khi dẫn vào bài với những câu từ như vậy, các em học sinh rất chú ý, tỏ thái độ trầm trồ xuýt xoa và sau đó là sự hào hứng , tâm thế hồ hởi bước vào bài mới.

Thứ ba: Lạ hóa trong nội dung lời dẫn vào bài. Chúng ta dựa trên sự liên tưởng, so sánh đối lập (cũng có thể tạm gọi là thủ pháp đòn bẩy) để tạo cho học sinh những ấn tượng về sự độc đáo, mới mẻ, hấp dẫn của bài mới sẽ được học.

Chẳng hạn dạy Chí Phèo (Nam Cao), giáo viên có thể bắt đầu từ những lời giới thiệu về người phụ nữ phải bán cả tóc, cả răng của mình đi để nuôi con trong Những người khốn khổ của Victo Hugo. Từ đó chúng ta dẫn vào nỗi khổ của Chí Phèo, dẫn vào tác phẩm.

Hay như dẫn vào bài Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân, giáo viên có thể lạ hoá từ chính sự chuyển biến về tư tưởng và phong cách nghệ thuật của nhà văn này ở hai giai đoạn trước và sau cách mạng tháng Tám năm 1945 v.v...

Lưu ý khi soạn lời dẫn vào bài:
-Lời dẫn vào bài phải xác định được mối quan hệ logíc chặt chẽ giữa lời dẫn với vấn đề bản chất của bài học, đồng thời đảm bảo tính định hướng cho quá trình tiếp nhận.

- Lời dẫn vào bài không nên quá ngắn (bởi quá ngắn sẽ chưa đủ để có thể tạo ra trong các em những phản xạ, hứng thú), cũng không nên quá dài (bởi lời dẫn vào bài quá dài dòng dễ gây phân tán sự chú ý hoặc học sinh khó xác định trọng tâm và phương hướng nhận thức)..

Nguồn: Báo Giáo dục & Thời đại
 

Bình luận bằng Facebook

Top