Lưu ý khi dùng thơ, ca dao, tục ngữ làm hấp dẫn bài dạy Địa lý

Hoài An

Điều hành viên
Thành viên BQT
#1
Việc khai thác và vận dụng cái vốn sẵn có này nên thực hiện với tinh thần ”gạn đục khơi trong” giữ lấy phần đúng và loại bỏ hay chỉnh lí lại phần sai trên cơ sở khoa học để phát huy đầy đủ vốn cũ của dân tộc.

Tính địa phương

Một đặc điểm cần chú ý là ca dao tục ngữ nói về tự nhiên có tính địa phương và có qui luật theo mùa vì thiên nhiên luôn thay đổi theo thời gian không gian.

Cho nên có hiện tượng chỉ đúng với vùng này hay mùa này nhưng không đúng với vùng khác mùa khác. Mỗi câu ca dao tục ngữ tuy có phần đúng nhưng không được toàn diện.

Ví dụ: Khi dạy bài 9 lớp 12 (Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa) trong mục gió mùa giáo viên nếu có sử dụng câu tục ngữ câu tục ngữ Mưa tháng Bảy, gãy cành trám để nêu hoạt động của dải hội tụ nhiệt đới gây mưa lớn cần lưu ý với các em câu tục ngữ đúng với Bắc Bộ nhưng không đúng với Trung Bộ (bởi khi ấy Trung Bộ chịu tác động của gió phơn khô nên ít mưa).

Khi sử dụng ca dao tục ngữ cần phải chú ý tìm hiểu nguồn gốc xuất xứ (miền núi hay đồng bằng, ...) và thời gian xuất hiện của hiện tượng và thông qua kiểm nghiệm nhiều lần thì mới nâng cao được mức độ tin cậy. Chú ý đến tính địa phương và tính qui luật theo mùa chúng ta sẽ tránh được sự vận dụng một cách máy móc và tràn lan.

Phân tích sự vật hiện tượng Địa lí phiến diện, chưa tổng hợp

Các thành phần và yếu tố tự nhiên luôn tác động qua lại lẫn nhau rất phức tạp theo qui luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ Địa lí. Nhưng nhiều kinh nghiệm dân gian trong ca dao tục ngữ phân tích sự vật hiện tượng Địa lí phiến diện, chưa tổng hợp

Ví dụ: khi dự đoán thời tiết địa phương xem có mưa hay không tục ngữ có câu “Mặt trăng má đỏ. Trời đã sắp mưa”, không có nghĩa là hễ trăng có màu đỏ thì nhất định có mưa. Mưa hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nữa.

Do đó, cần phải phân tích tổng hợp nhiều nguyên nhân gây nên một hiện tượng tự nhiên.

Một số nội dung chưa hoàn toàn chính xác về khoa học

Kinh nghiệm dân gian là cái vốn rất đáng quí nhưng do trình độ hạn chế nên bên cạnh những giá trị khoa học còn có những nội dung chưa được chính xác.

Ví dụ: khi dạy bài 9, lớp 12 (Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa) nếu giáo viên sử dụng câu tục ngữ Tháng Giêng rét đài, tháng Hai rét lộc, tháng Ba rét nàng Bân thì giáo viên lưu ý với các em không nên giải thích rét nàng Bân giống như dân gian mà cần phải dựa trên cơ sở khoa học.

Chính vì vậy khi vận dụng chúng ta cần có sự phân tích dựa trên cơ sở khoa học, lựa chọn những kinh nghiệm đúng, loại bỏ những kinh nghiệm sai.

Sử dụng âm dương lịch

Khi sử dụng ca dao tục ngữ để giảng dạy phần khí hậu thời tiết cần lưu ý : một nhược điểm trong ca dao tục ngữ là sử dụng âm dương lịch trong khi loại lịch này không phản ánh chính xác diễn biến qui luật thời tiết khí hậu bằng dương lịch.

Ví dụ: Khi dạy bài 6, lớp 10 (Hệ quả chuyển động quanh Mặt Trời của Trái Đất) nếu giáo viên dùng câu Đêm tháng Năm chưa nằm đã sáng. Ngày tháng Mười chưa cười đã tối thì nên gợi ý cho các em tháng Năm, tháng Mười là theo âm lịch để các em dễ giải thích hơn. Cho nên chúng ta đặc biệt chú ý trong khi vận dụng cần phải đối chiếu với dương lịch và phân tích trên cơ sở dương lịch

Hạn chế của thơ và cách khắc phục

Trong các bài thơ hay một số trích đoạn thơ, có các hiện tượng tự nhiên được phản ánh, tuy nhiên đó chỉ là cảm nhận riêng của tác giả khi đứng trước hiện tượng tự nhiên ấy, những câu thơ đó chỉ nêu lên hiện tượng địa lí một cách tương đối.

Hơn nữa, các nhà thơ thường sử dụng biện pháp tu từ để diễn tả ý đồ nghệ thuật, diễn tả tâm trạng của mình, cho nên có những lí giải về hiện tượng tự nhiên không được chính xác.

Ví dụ 1: Hàn Mặc Tử viết trong bài Một nửa trăng: "Hôm nay chỉ có nửa trăng thôi/Một nửa trăng ai cắn vỡ rồi".

Nội dung Địa lí được phản ánh là trong câu thơ: Đứng trên Trái Đất vào ban đêm ta nhìn thấy trăng có hình bán nguyệt đó là trăng thượng huyền hoặc trăng hạ huyền (ngày 7, ngày 22 tháng âm lịch). Tuy nhiên lí giải nguyên nhân của hiện tượng trăng bán nguyệt tác giả viết trong câu thơ không chính xác “Một nửa trăng ai cắn vỡ rồi”.

Ví dụ 2: Tản Đà viết: ”Hải Vân đèo lớn vượt qua/Mưa xuân ai bỗng đổi ra nắng hè.”

Nội dung Địa lí được phản ánh là trong câu thơ: Đèo Hải Vân nằm trên dãy Bạch Mã là ranh giới tự nhiên giữa hai miền Bắc – Nam. Cuối mùa đông, phía Bắc đèo Hải Vân mưa phùn độc đáo (mưa xuân). Phía Nam đèo Hải Vân từ Đà Nẵng trở vào Nam thời tiết nắng, nóng.

Nhưng không phải do “ai” đổi thời tiết mưa xuân ra nắng hè mà do ảnh hưởng của bức chắn địa hình dãy Bạch Mã đối với gió Đông Bắc xuất phát từ áp cao Xibia kết hợp với sự suy yếu của gió này khi di chuyển trên quãng đường dài.

Ví dụ 3: Xuân Quỳnh viết trong bài Sóng: “Sóng bắt đầu từ gió”. Nội dung địa lí được phản ánh trong câu thơ: nguyên nhân sinh ra sóng là do gió.

Nhưng nguyên nhân sinh ra sóng không phải chỉ do gió mà còn nhiều nguyên nhân khác như: do động đất, do sức hút của Mặt Trăng và Mặt Trời với lớp nước trên Trái Đất (sóng triều)

Vì vậy, khi sử dụng thơ phục vụ dạy học Địa lí Tự nhiên không nên tuyệt đối hóa nội dung Địa lí trong các câu thơ. Muốn giải thích hiện tượng Tự nhiên một cách khoa học thì cần phải sử dụng kiến thức địa lí.
Nguồn: giaoducthoidai.vn
 

Bình luận bằng Facebook

Top